قارچ پوستی چیست و چگونه درمان می‌شود؟

قارچ پوستی که گاهی به آن قارچ پوست نیز گفته می‌شود، یک نوع عفونت قارچی سطحی در پوست است. این مشکل زمانی رخ می‌دهد که انواعی از قارچ‌های میکروسکوپی (مانند درماتوفیت‌ها یا مخمرها) روی پوست رشد بیش از حد کنند و باعث بروز ضایعات و علائم پوستی شوند. قارچ‌ها به طور طبیعی در محیط اطراف ما حضور دارند و حتی ممکن است به مقدار کم روی پوست انسان زندگی کنند، اما در شرایط مناسب مانند رطوبت و گرما می‌توانند تکثیر شده و ایجاد بیماری کنند.

عفونت قارچ پوست معمولاً مسری است و می‌تواند از فردی به فرد دیگر یا از حیوانات به انسان منتقل شود. بنابراین شناخت به‌موقع علائم و درمان قارچ پوستی برای جلوگیری از گسترش آن بسیار مهم است. قارچ پوستی به شکل‌های مختلف بروز می‌کند و انواع قارچ پوستی متعددی شناخته شده‌اند که می‌توانند بخش‌های متفاوتی از بدن را مبتلا کنند. هرچه این عفونت زودتر شناسایی شود، فرآیند درمان قارچ پوست نیز آسان‌تر و سریع‌تر خواهد بود.

انواع قارچ پوستی

عفونت‌های قارچی می‌توانند بخش‌های مختلفی از بدن را درگیر کنند و انواع قارچ پوستی متفاوتی وجود دارد. هر کدام از این عفونت‌ها توسط گونه خاصی از قارچ ایجاد شده و علائم نسبتاً مشابه ولی در جزئیات متفاوتی دارند. برخی از انواع قارچ پوستی شایع عبارتند از:

• قارچ پای ورزشکار (تینه‌آ پدیس): این عفونت قارچی که به قارچ پوست پا نیز معروف است، بین انگشتان پا و کف پا ظاهر می‌شود. علائم آن شامل خارش شدید, قرمزی، ترک‌خوردگی و پوسته‌پوسته شدن پوست پا است. این نوع قارچ به دلیل پوشیدن طولانی‌مدت کفش تنگ و تعریق زیاد ایجاد می‌شود.

• خارش ژوک یا قارچ کشاله ران (تینه‌آ کروریس): نوعی قارچ پوستی در ناحیه کشاله ران، باسن و اطراف اندام تناسلی است. علائم آن بروز بثورات قرمز رنگ، خارش و پوسته‌ریزی در ناحیه داخلی ران است. این عفونت اغلب در هوای گرم و مرطوب یا در افرادی که لباس زیر تنگ و غیرنخی می‌پوشند رخ می‌دهد.

• کرم حلقوی یا قارچ بدن (تینه‌آ کورپوریس): این عفونت قارچی می‌تواند هر نقطه‌ای از پوست بدن (مثل بازو، پا، گردن یا تنه) را درگیر کند. ضایعات آن به شکل لکه‌های حلقه‌ای قرمز با لبه‌های برجسته و مرکز نسبتاً روشن دیده می‌شود که خارش‌دار هستند. کرم حلقوی یک نوع قارچ پوستی مسری است و می‌تواند از طریق تماس مستقیم یا استفاده مشترک از وسایل شخصی منتقل شود.

بر اساس گزارش آکادمی پوست آمریکا (AAD)، این نوع قارچ پوستی معمولاً به‌صورت ضایعات حلقوی و پوسته‌دار ظاهر می‌شود و با درمان مناسب به‌طور کامل قابل کنترل است.

• قارچ پوست سر (تینه‌آ کاپیتیس): این قارچ سر و موها را درگیر می‌کند. معمولاً در کودکان دیده می‌شود و باعث بروز تکه‌های طاسی همراه با پوسته‌پوسته شدن کف سر، خارش و گاهی تورم می‌گردد. قارچ سر نیاز به درمان قارچ پوستی خوراکی دارد، زیرا کرم‌های موضع  ی به خوبی به ریشه موها نفوذ نمی‌کنند.

• عفونت قارچی کاندیدا (برفک پوستی): قارچ کاندیدا نوعی مخمر است که می‌تواند در نواحی مرطوب بدن مانند زیر بغل، زیر سینه‌ها، کشاله ران یا بین انگشتان دست و پا رشد کند. کاندیدیازیس پوستی منجر به قرمزی، خارش و گاهاً ترشح در ناحیه مبتلا می‌شود. این قارچ پوست بیشتر در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند یا مدت طولانی آنتی‌بیوتیک مصرف کرده‌اند مشاهده می‌شود.
  
• تینه‌آ ورسیکالر (پیتریازیس ورسیکالر): این عفونت قارچی توسط مخمری به نام مالاسزیا ایجاد می‌شود و باعث ایجاد لکه‌های سفید، صورتی یا قهوه‌ای روشن روی پوست خصوصاً در نواحی سینه، پشت و گردن می‌شود. این لکه‌ها ممکن است کمی خارش‌دار باشند و در اثر آفتاب گرفتن بیشتر به چشم بیایند. این نوع از انواع قارچ پوستی خطرناک نیست اما تغییر رنگ پوست می‌تواند از لحاظ زیبایی برای فرد ناراحت‌کننده باشد.
  

علل و عوامل خطر قارچ پوستی

قارچ‌ها برای رشد و تکثیر به محیطی گرم، مرطوب و تاریک نیاز دارند. به همین دلیل برخی شرایط می‌توانند خطر ابتلا به قارچ پوستی را افزایش دهند. از جمله مهم‌ترین علل و عوامل خطر قارچ پوست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رطوبت و تعریق: ماندن عرق بر روی پوست و عدم خشک‌کردن کامل بدن پس از استحمام یا ورزش، محیط مناسبی برای رشد قارچ‌ها ایجاد می‌کند. به عنوان مثال پوشیدن لباس‌های تنگ و غیر قابل تهویه که عرق را روی پوست نگه می‌دارد، خطر عفونت قارچ پوست را بالا می‌برد.
  
• تماس با سطوح یا افراد آلوده: انواع قارچ پوستی مسری هستند. استفاده مشترک از وسایل شخصی مثل حوله، لباس, شانه یا کفش فرد مبتلا می‌تواند عامل انتقال باشد. همچنین راه رفتن با پای برهنه در مکان‌های عمومی مرطوب (استخر، حمام عمومی، رخت‌کن باشگاه‌ها) می‌تواند باعث سرایت قارچ پای ورزشکار شود.
  
• سیستم ایمنی ضعیف: افرادی که بیماری‌هایی مانند دیابت کنترل‌نشده، ایدز، یا سرطان دارند یا داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به قارچ پوستی هستند. ضعف سیستم ایمنی، بدن را در مقابله با رشد بیش از حد قارچ‌ها ناتوان می‌کند.
  
• مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک یا کورتون: آنتی‌بیوتیک‌ها تعادل میکروب‌های طبیعی پوست و بدن را به‌هم می‌زنند و ممکن است باعث رشد بیش از حد قارچ‌ها (مانند کاندیدا) شوند. مصرف کورتیکواستروئیدها نیز پاسخ ایمنی را تضعیف کرده و ریسک قارچ پوست را افزایش می‌دهد.
  
• عدم رعایت بهداشت و تعویض دیرهنگام لباس: پوشیدن طولانی لباس‌های عرق‌کرده یا خیس، عدم شستشوی منظم بدن، و خشک نکردن چین‌های پوستی بعد از شستشو، همگی به قارچ‌ها فرصت رشد می‌دهند. مثلاً ورزشکارانی که بلافاصله پس از تمرین لباس زیر و جوراب خود را عوض نمی‌کنند، بیشتر دچار قارچ پوستی پا یا کشاله ران می‌شوند.
  
• چاقی و چین‌های پوستی: در افراد چاق به دلیل وجود چین‌های عمیق‌تر در پوست (مثل زیر شکم، زیر سینه)، رطوبت بیشتری حبس می‌شود. این نواحی مکان مناسبی برای رشد قارچ کاندیدا و قارچ پوستی دیگر هستند.
  

علاوه بر موارد فوق، حضور قارچ‌ها در طبیعت اجتناب‌ناپذیر است. بسیاری از قارچ‌های عامل عفونت پوستی (درماتوفیت‌ها) می‌توانند روی پوست حیوانات خانگی (سگ، گربه) نیز زندگی کنند. تماس نزدیک با حیوان آلوده نیز یکی از راه‌های انتقال قارچ پوست به انسان است.

روش‌های تشخیص قارچ پوستی

تشخیص عفونت‌های قارچی پوست معمولاً بر اساس معاینه بالینی توسط پزشک متخصص پوست انجام می‌شود. پزشک با توجه به ظاهر ضایعات پوستی (مثلاً شکل حلقوی یا محل درگیری) می‌تواند مشکوک به قارچ پوستی شود. در برخی موارد برای تایید تشخیص، از تست‌های تکمیلی استفاده می‌گردد:

• معاینه با لامپ وود (Wood’s lamp): برخی قارچ‌ها زیر نور ماوراء بنفش لامپ وود درخشندگی مخصوصی (سبز یا زرد) نشان می‌دهند که به تشخیص کمک می‌کند.
  
• آزمایش میکروسکوپی و کشت: پزشک ممکن است به آرامی از پوست یا ناخن شما خراش کوچکی بردارد و نمونه را زیر میکروسکوپ با محلول هیدروکسید پتاسیم (KOH) بررسی کند. مشاهده رشته‌ها یا هاگ‌های قارچ تأیید‌کننده عفونت قارچی است. همچنین می‌توان نمونه را در محیط کشت مخصوص قارچ قرار داد تا نوع دقیق قارچ مشخص شود.
  
• بیوپسی پوست: به ندرت و در موارد مشکوک، ممکن است نمونه‌برداری از پوست انجام شود تا در آزمایشگاه بافت‌شناسی بررسی گردد و سایر بیماری‌های پوستی رد شوند.

تشخیص صحیح نوع قارچ مهم است زیرا به انتخاب روش درمان قارچ پوستی مناسب کمک می‌کند. گاهی ضایعات قارچی ممکن است با بیماری‌های دیگری مانند اگزما یا پسوریازیس اشتباه گرفته شوند، بنابراین نظر قطعی پزشک تخصصی اهمیت دارد.
پس از مشخص شدن نوع عفونت قارچی، پزشک می‌تواند برنامه درمان قارچ پوست مناسب را برای بیمار تجویز کند.

روش‌های درمان قارچ پوستی

درمان قارچ پوستی بسته به نوع قارچ و شدت عفونت می‌تواند شامل اقدامات موضعی یا سیستمیک باشد. به طور کلی برای درمان قارچ پوست رویکردهای زیر به کار می‌رود:

• داروهای ضدقارچ موضعی: این‌ها رایج‌ترین خط اول درمان قارچ پوستی هستند. کرم‌ها، پمادها، لوسیون‌ها یا اسپری‌های حاوی ترکیبات ضد قارچ مانند کلوتریمازول، میکونازول، تربینافین یا اکونازول مستقیماً روی پوست مبتلا اعمال می‌شوند. این داروها معمولاً روزی ۱ تا ۲ بار به مدت حداقل ۲ هفته (و حتی تا ۴ هفته) استفاده می‌شوند تا عفونت کاملاً ریشه‌کن شود. برای موارد خفیف تا متوسط قارچ پوست (مثلاً قارچ پای ورزشکار یا قارچ بدن) درمان موضعی اغلب کافی است.
  
• داروهای ضد قارچ خوراکی: در موارد شدیدتر یا گسترده، یا وقتی که عفونت نواحی مثل پوست سر یا ناخن را درگیر کرده است، ممکن است نیاز به داروهای خوراکی باشد. داروهایی مانند تربینافین خوراکی, فلوکونازول، ایتراکونازول یا گریزئوفولوین توسط پزشک تجویز می‌شوند. طول مدت مصرف بسته به نوع قارچ متفاوت است (مثلاً درمان قارچ ناخن چند ماه طول می‌کشد). این داروها برای درمان قارچ پوست سیستمیک استفاده می‌شوند و از طریق جریان خون به محل عفونت رسیده و قارچ‌ها را از بین می‌برند.
  
• حفظ بهداشت و اقدامات کمکی: رعایت بهداشت فردی بخش مهمی از درمان قارچ پوستی محسوب می‌شود. بیمار باید ناحیه مبتلا را همیشه خشک و تمیز نگه دارد، روزانه آن را با آب و صابون ملایم شستشو داده و کاملاً خشک کند. استفاده از لباس‌های نخی و گشاد که عبور هوا را ممکن می‌کنند توصیه می‌شود. همچنین تعویض روزانه لباس زیر، جوراب و حوله و شستن آن‌ها با آب داغ ضروری است تا از آلوده ماندن وسایل جلوگیری شود. کوتاه نگه داشتن ناخن‌ها و خودداری از خاراندن ضایعات هم کمک می‌کند قارچ به بخش‌های دیگر پوست گسترش نیابد.
  
• درمان‌های تکمیلی و خانگی: برخی روش‌های طبیعی ممکن است در کنار درمان‌های اصلی مفید باشند. به عنوان مثال روغن درخت چای به دلیل خاصیت ضد قارچی خود به صورت موضعی برای قارچ پای ورزشکار به کار رفته است. سرکه سیب رقیق‌شده (مخلوط با آب) نیز محیط پوست را اسیدی کرده و می‌تواند رشد برخی قارچ‌ها را مهار کند. استفاده از ماست پروبیوتیک روی پوست (در موارد کاندیدا) یا مصرف سیر تازه در رژیم غذایی به دلیل ترکیبات ضد قارچی ممکن است کمک‌کننده باشد. هرچند این درمان‌های خانگی به تنهایی معمولاً درمان قارچ پوست را کامل نمی‌کنند اما در موارد خفیف یا به عنوان کمک در کنار داروهای تجویزی قابل استفاده‌اند. همواره توصیه می‌شود قبل از به‌کارگیری درمان‌های جایگزین یا گیاهی، با پزشک مشورت کنید.
  
• درمان‌های پیشرفته‌تر: در موارد نادر که عفونت‌های قارچی وسیع به درمان دارویی مقاوم باشند، روش‌هایی مانند لیزر درمانی نیز توسط متخصصان به‌کار گرفته شده است. لیزر می‌تواند با تاباندن انرژی کنترل‌شده به محل ضایعه، به از بین بردن قارچ‌ها کمک کند. این روش بیشتر برای قارچ‌های ناخن یا موارد مزمن استفاده می‌شود و معمولاً در اولویت‌های بعد از دارو درمانی قرار دارد و به عنوان خط اول درمان قارچ پوست توصیه نمی‌شود.
  

در طی درمان قارچ پوست باید صبور باشید. علائم معمولاً طی یکی دو هفته آغاز به بهبود می‌کنند، اما ادامه درمان طبق دستور پزشک حتی بعد از ناپدید شدن علائم لازم است تا قارچ به طور کامل از بین برود. قطع زودهنگام درمان می‌تواند باعث عود مجدد عفونت شود. اگر با وجود درمان‌های ذکر شده علائم شما بدتر شد یا بعد از چند هفته بهبودی حاصل نشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید؛ ممکن است نوع قارچ مقاوم باشد یا تشخیص اولیه نیاز به بازبینی داشته باشد.

به طور خلاصه، درمان قارچ پوستی ترکیبی از استفاده مداوم از داروهای ضدقارچ و رعایت دقیق نکات بهداشتی است که معمولاً طی چند هفته عفونت را از بین می‌برد.

عوارض قارچ پوستی

اگر درمان به‌موقع انجام نشود، عفونت قارچی می‌تواند به‌تدریج گسترش یابد و نواحی بیشتری از بدن را درگیر کند. در موارد پیشرفته، قارچ ممکن است از سطح پوست به لایه‌های عمیق‌تر نفوذ کرده و حتی به ناخن‌ها و پوست سر برسد که درمان آن‌ها به‌مراتب دشوارتر و طولانی‌تر است. خارش و التهاب مداوم ناشی از قارچ پوستی اغلب باعث خراشیدن ناحیه مبتلا توسط بیمار می‌شود و این عمل می‌تواند منجر به پارگی پوست و ایجاد زخم‌های باز گردد. در چنین شرایطی احتمال بروز عفونت‌های باکتریایی ثانویه به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد که ممکن است نیاز به درمان آنتی‌بیوتیکی داشته باشد.

همچنین برخی از انواع قارچ پوستی مزمن می‌توانند موجب تغییر دائمی رنگ پوست، خشکی مفرط یا ضخیم شدن ناحیه آسیب‌دیده شوند. در موارد خاص، عفونت‌های قارچی درمان‌نشده ممکن است باعث باقی ماندن اسکارهای پوستی (جای زخم) یا لکه‌های تیره شوند که از نظر زیبایی برای فرد آزاردهنده است. در افرادی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، قارچ پوست حتی می‌تواند به سایر اندام‌ها گسترش یافته و خطرات بیشتری ایجاد کند. به همین دلیل تأکید می‌شود که درمان باید تا ریشه‌کنی کامل قارچ ادامه یابد و داروها مطابق تجویز پزشک و تا پایان دوره مصرف شوند تا از بازگشت بیماری جلوگیری شود.

پیشگیری از قارچ پوستی

با رعایت چند نکته ساده می‌توان احتمال ابتلا به قارچ پوستی یا عود آن را کاهش داد. روش‌های پیشگیری در همه انواع قارچ پوستی تقریباً مشابه بوده و هدف آن‌ها حذف شرایط مساعد برای رشد قارچ‌ها است:

• خشک و خنک نگه داشتن پوست: سعی کنید پوست بدن به ویژه نواحی چین‌دار را خشک نگه دارید. بعد از استحمام یا شنا، بدن و لابلای انگشتان پا را کاملاً خشک کنید. استفاده از پودر تالک یا ضدقارچ در کفش و جوراب می‌تواند به خشک ماندن پاها کمک کند.
  
• رعایت بهداشت شخصی: لباس‌های زیر، جوراب‌ها و لباس‌های ورزشی عرق‌کرده را سریعاً تعویض کرده و بشویید. از پوشیدن طولانی‌مدت لباس‌های تنگ که باعث تعریق می‌شوند اجتناب کنید. همچنین از وسایل شخصی دیگران (حوله، شانه، کلاه، کفش) استفاده نکنید تا تماس با قارچ پوست احتمالی کاهش یابد.
  
• استفاده از پوشش در محیط‌های عمومی مرطوب: در استخرها، حمام‌ها و رخت‌کن‌های عمومی حتماً دمپایی بپوشید تا پاها مستقیم با سطوح آلوده تماس نداشته باشند. این کار از انتقال قارچ پای ورزشکار جلوگیری می‌کند.
  
• تقویت سیستم ایمنی: تغذیه سالم، ورزش منظم و خواب کافی به تقویت ایمنی بدن کمک می‌کند. یک سیستم ایمنی قوی‌تر می‌تواند رشد قارچ‌ها را کنترل کرده و از تبدیل شدن حضور قارچ‌های محیطی به قارچ پوستی بیماری‌زا جلوگیری کند. در صورت ابتلا به بیماری‌هایی مثل دیابت، کنترل دقیق قند خون می‌تواند احتمال عفونت قارچی را کاهش دهد.
  
• بازرسی و درمان به‌موقع حیوانات خانگی: اگر حیوان خانگی دارید، پوست و موی آن را از نظر ضایعات قارچی (مثل مناطق بدون مو) بررسی کنید. در صورت مشاهده علائم مشکوک، به دامپزشک مراجعه و حیوان را درمان کنید تا از انتقال قارچ به افراد خانواده پیشگیری شود.
  

با رعایت موارد فوق و داشتن آگاهی درباره انواع قارچ پوستی و راه‌های سرایت آن، می‌توان تا حد زیادی از بروز این عفونت پیشگیری کرد.

• اقدام سریع به درمان: در صورت مشاهده علائم یکی از انواع قارچ پوستی روی پوست خود، هرچه زودتر برای درمان قارچ پوست اقدام کنید. درمان زودهنگام مانع گسترش قارچ به بخش‌های دیگر بدن و انتقال آن به دیگران می‌شود.
  

جمع‌بندی

به طور کلی درمان قارچ پوست در اغلب موارد موفقیت‌آمیز بوده و مانع پیشرفت این عفونت می‌شود. قارچ پوستی از عفونت‌های شایع پوستی است که خوشبختانه با تشخیص به‌موقع و درمان مناسب قابل کنترل و ریشه‌کنی است. همچنین این بیماری معمولاً نیازی به بستری در بیمارستان ندارد و درمان قارچ پوست به صورت سرپایی (در خانه با داروهای تجویزی) قابل انجام است.

هرچند این بیماری معمولاً خطر جانی ندارد، اما عدم توجه به درمان قارچ پوستی می‌تواند باعث گسترش ضایعات، ناراحتی بیشتر بیمار و انتقال عفونت به دیگران شود. بنابراین در صورت مشاهده علائمی مانند خارش مداوم، قرمزی و پوسته‌ریزی مشکوک روی پوست خود یا اعضای خانواده، آن را جدی گرفته و برای بررسی به پزشک مراجعه کنید.

در نهایت، تمامی انواع قارچ پوستی با وجود تفاوت در علائم و محل درگیری، در صورت انجام به‌موقع درمان قارچ پوستی بهبود می‌یابند. با انتخاب روش درمانی صحیح و رعایت نکات بهداشتی و پیشگیرانه، می‌توان این مشکل را برطرف کرد و از بازگشت مجدد آن جلوگیری نمود. پس درمان قارچ پوست را جدی بگیرید و دوره درمان را کامل طی کنید.